Είναι συχνό φαινόμενο να προσεγγίζουμε τα ζητήματα εκσυγχρονισμού της χώρας και της οικονομίας της μέσα από μανιχαϊστικές προσεγγίσεις του καλού ιδιωτικού τομέα και της κακής δημόσιας διοίκησης. Με δεδομένη την πρόσφατη εμπειρία μου θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μια πιο νηφάλια, ελπίζω, εικόνα.
Δημόσια Διοίκηση. Δύο λέξεις. Δύο... ψέματα. Στη χώρα μας, και οι δύο λέξεις αυτές, είναι ψεύτικες. Κάποιοι το υποψιάζονται, κάποιοι πιστεύουν πως δεν είναι τόσο χάλια τα πράγματα, κάποιοι, πιο απαισιόδοξοι, πως δεν γίνεται στη χώρα μας να λειτουργήσει αξιόπιστα η Δημόσια Διοίκηση.
Ας δούμε όμως μερικά παραδείγματα από τη... Διοίκηση.
Παράδειγμα πρώτο.
Ο διευθυντής έρχεται στον σύμβουλο του Γενικού Γραμματέα και του λέει: «Μπορείς να πεις στον Γενικό να πει το... τάδε στον τμηματάρχη μου, για να το κάνει; Του το λέω εγώ και δεν με ακούει». Εδώ έχουμε την απόλυτη (αυτο)παραδοχή της ανυπαρξίας του Διευθυντή. Δεν ασκεί καμία διοίκηση και δεν μπορεί να κατευθύνει τους υφισταμένους του.
Ο διευθυντής έρχεται στον σύμβουλο του Γενικού Γραμματέα και του λέει: «Μπορείς να πεις στον Γενικό να πει το... τάδε στον τμηματάρχη μου, για να το κάνει; Του το λέω εγώ και δεν με ακούει». Εδώ έχουμε την απόλυτη (αυτο)παραδοχή της ανυπαρξίας του Διευθυντή. Δεν ασκεί καμία διοίκηση και δεν μπορεί να κατευθύνει τους υφισταμένους του.
Παράδειγμα δεύτερο.
Ο τμηματάρχης ρωτάται πώς να μοιραστούν οι υπερωρίες. Ποιος έβαλε πλάτη, ποιος βοήθησε στη δύσκολη στιγμή, ποιον πήρε τηλέφωνο το βράδυ ή το Σαββατοκύριακο για να σηκώσει τα συστήματα που δεν δούλευαν. Απαντάει: «Εγώ δεν μπορώ να κάνω διακρίσεις. Όλοι το ίδιο». Εδώ έχουμε την πλήρη αποποίηση στοιχειωδών υποχρεώσεων του ανθρώπου σε θέση ευθύνης. Ενώ ξέρει ποια θα πάρει τηλέφωνο -γιατί το συγκεκριμένο παράδειγμα αφορά γυναίκα εργαζόμενη- όταν τα συστήματα δεν λειτουργούν (ξέρει ποια θα το σηκώσει ακόμη και στις διακοπές της), δεν την επιβραβεύει. Το επίδομα ευθύνης είναι καλό, οι ευθύνες, όχι.
Ο τμηματάρχης ρωτάται πώς να μοιραστούν οι υπερωρίες. Ποιος έβαλε πλάτη, ποιος βοήθησε στη δύσκολη στιγμή, ποιον πήρε τηλέφωνο το βράδυ ή το Σαββατοκύριακο για να σηκώσει τα συστήματα που δεν δούλευαν. Απαντάει: «Εγώ δεν μπορώ να κάνω διακρίσεις. Όλοι το ίδιο». Εδώ έχουμε την πλήρη αποποίηση στοιχειωδών υποχρεώσεων του ανθρώπου σε θέση ευθύνης. Ενώ ξέρει ποια θα πάρει τηλέφωνο -γιατί το συγκεκριμένο παράδειγμα αφορά γυναίκα εργαζόμενη- όταν τα συστήματα δεν λειτουργούν (ξέρει ποια θα το σηκώσει ακόμη και στις διακοπές της), δεν την επιβραβεύει. Το επίδομα ευθύνης είναι καλό, οι ευθύνες, όχι.
Παράδειγμα τρίτο.
Το νηπιαγωγείο του Δήμου διαθέτει δύο νηπιαγωγούς. Τη μία την αγαπούν όλα τα παιδιά της και όχι μόνο. Στο τέλος της χρονιάς, παιδιά της άλλης νηπιαγωγού, φιλούν και αγκαλιάζουν αυτήν για αντίο, αντί για τη δικιά τους. Στην τάξη της άλλης, ένας μικρός δεν θέλει καν να πάει. Ένας δεύτερος -λίγο άτακτος- όταν παραπονέθηκε πως τον χτύπησε κάποιο τρίτο παιδί της τάξης, τού απαντάει: «Καλά σου έκανε». Εδώ έχουμε την παντελή έλλειψη συστήματος, διαδικασιών, ομοιομορφίας, διασφάλισης ποιότητας, λογοδοσίας. Εθνική λοταρία αν η εφορία σου είναι ήπια ή στριφνή, η πολεοδομία σου ευέλικτη ή τυπολατρική, η δασκάλα σου καλή ή κακή.
Το νηπιαγωγείο του Δήμου διαθέτει δύο νηπιαγωγούς. Τη μία την αγαπούν όλα τα παιδιά της και όχι μόνο. Στο τέλος της χρονιάς, παιδιά της άλλης νηπιαγωγού, φιλούν και αγκαλιάζουν αυτήν για αντίο, αντί για τη δικιά τους. Στην τάξη της άλλης, ένας μικρός δεν θέλει καν να πάει. Ένας δεύτερος -λίγο άτακτος- όταν παραπονέθηκε πως τον χτύπησε κάποιο τρίτο παιδί της τάξης, τού απαντάει: «Καλά σου έκανε». Εδώ έχουμε την παντελή έλλειψη συστήματος, διαδικασιών, ομοιομορφίας, διασφάλισης ποιότητας, λογοδοσίας. Εθνική λοταρία αν η εφορία σου είναι ήπια ή στριφνή, η πολεοδομία σου ευέλικτη ή τυπολατρική, η δασκάλα σου καλή ή κακή.
Μήπως όμως η... «Δημόσια» είναι καλύτερη; Ας δούμε και εδώ τρία -μάλλον γνωστά σε όλους- παραδείγματα.
Παράδειγμα πρώτο.
Προστατεύουμε τα δάση και τις παραλίες. Συνταγματικά κιόλας. Και έχουμε γεμίσει αυθαίρετα παντού.
Προστατεύουμε τα δάση και τις παραλίες. Συνταγματικά κιόλας. Και έχουμε γεμίσει αυθαίρετα παντού.
Παράδειγμα δεύτερο.
Έχουμε δημόσια παιδεία με κόστος €5,5δις το 2013 και ιδιωτικές δαπάνες....€4,5δις. Σχεδόν ίσες οι δημόσιες με τις ιδιωτικές δαπάνες και με τον ρυθμό μείωσης των δημοσίων δαπανών, ενδεχομένως να εξισωθούν σύντομα. Από αυτά τα €4,5δις, σχεδόν το €1δις το ξοδεύουμε για φροντιστήρια.
Έχουμε δημόσια παιδεία με κόστος €5,5δις το 2013 και ιδιωτικές δαπάνες....€4,5δις. Σχεδόν ίσες οι δημόσιες με τις ιδιωτικές δαπάνες και με τον ρυθμό μείωσης των δημοσίων δαπανών, ενδεχομένως να εξισωθούν σύντομα. Από αυτά τα €4,5δις, σχεδόν το €1δις το ξοδεύουμε για φροντιστήρια.
Παράδειγμα τρίτο.
Έχουμε δημόσια υγεία για να γίνεται πάρτι ιδιωτών με τις δαπάνες. Εκτοξευμένες πάνω από όλους τους δείκτες των Ευρωπαϊκών χωρών, όχι προς όφελος των πολιτών φυσικά. Η ιδιωτική δαπάνη για το 2012 ήταν €5,6δις. Η δημόσια, €12δις. Σχεδόν το 1/3 της συνολικής δαπάνης για την υγεία στη χώρα μας, είναι ιδιωτική.
Έχουμε δημόσια υγεία για να γίνεται πάρτι ιδιωτών με τις δαπάνες. Εκτοξευμένες πάνω από όλους τους δείκτες των Ευρωπαϊκών χωρών, όχι προς όφελος των πολιτών φυσικά. Η ιδιωτική δαπάνη για το 2012 ήταν €5,6δις. Η δημόσια, €12δις. Σχεδόν το 1/3 της συνολικής δαπάνης για την υγεία στη χώρα μας, είναι ιδιωτική.
Μετά τις παρατηρήσεις, οφείλουμε να καταλήξουμε σε λύσεις και απαντήσεις. Απαντήσεις σε τρία καθοριστικά ερωτήματα που προκύπτουν από τα δεδομένα μας.
Ερώτημα πρώτο:
Μπορούμε να πορευτούμε χωρίς σοβαρή και αποτελεσματική δημόσια διοίκηση; Στο κάτω-κάτω αυτό κάναμε τόσα χρόνια. Πολλά έχουν αλλάξει με την κρίση, όμως δεν έχουν γίνει τα ουσιαστικά βήματα που θα έπρεπε. Μήπως αντέχουμε κουτσά στραβά;
Μπορούμε να πορευτούμε χωρίς σοβαρή και αποτελεσματική δημόσια διοίκηση; Στο κάτω-κάτω αυτό κάναμε τόσα χρόνια. Πολλά έχουν αλλάξει με την κρίση, όμως δεν έχουν γίνει τα ουσιαστικά βήματα που θα έπρεπε. Μήπως αντέχουμε κουτσά στραβά;
Η απάντηση είναι αρνητική για τρεις λόγους τουλάχιστον.
Πρώτον, η μη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης έχει σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Αυτό το κόστος μπορεί να πληρωθεί από κάποια από τις κοινωνικές τάξεις. Πλούσιοι, μεσαία τάξη, φτωχοί. Για ευνόητους λόγους -από τον νόμο των αριθμών μέχρι τις εναλλακτικές και τους τρόπους αντίδρασης που κάθε τάξη έχει- το μεγαλύτερο κόστος το πληρώνει πάντα η μεσαία τάξη. Αυτό, όμως, τελείωσε. Τελείωσε η ικανότητα της μεσαίας τάξης -όσης απέμεινε- να σηκώσει αυτό το βάρος.
Δεύτερον, πολιτικά και κυρίως εκλογικά μιλώντας, το Βέλγιο ή ακόμη και η Γερμανία δεν είναι μακριά μας. Μπορεί του χρόνου να έχουμε 3 εκλογικές αναμετρήσεις στη σειρά χωρίς κυβέρνηση. Η επόμενη κυβέρνηση μπορεί να σχηματιστεί 3, 6 ή 9 μήνες μετά τις εκλογές. Δεν μπορεί να πορευτούμε με Δημόσια Διοίκηση που περιμένει εντολή από τον πολιτικό προϊστάμενο για να κάνει τη δουλειά της. Ο προϊστάμενος αυτός μπορεί να μην υπάρχει για καιρό.
Τρίτον, αν δούμε το κόστος δυσλειτουργίας από μια άλλη πλευρά, οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν αυξημένα έξοδα λειτουργίας σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Ο υπολογισμός δεν είναι απλός. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες (μεταξύ άλλων και του παρατηρητηρίου του ΣΕΒ), έχουμε κόστος γραφειοκρατίας μόνο, διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το κόστος μας είναι κοντά στο 7% του ΑΕΠ, έναντι 3,5% για την Ε.Ε. Όταν λέμε γραφειοκρατία εννοούμε την καθυστέρηση στις επιστροφές του ΦΠΑ που δικαιούνται οι επιχειρήσεις, τον χρόνο που παίρνει να ανοίξεις επιχείρηση ή να την κλείσεις ή να διεκπεραιώσεις μια υπόθεση. Αν προστεθεί η διαφθορά (μικρή –γρηγορόσημο ή φακελάκι και μεγάλη – μίζες), αν προστεθεί η αυξημένη φορολόγηση λόγω σπατάλης κτλ. είναι μάλλον συντηρητικό να εκτιμήσουμε το κόστος αυτό από 15% ως και 25%.
Ως τώρα, το κόστος αυτό απαγόρευε τις εξαγωγές αφού οι ανταγωνιστές μας μπορούσαν να κερδίζουν τις συμφωνίες λόγω μειωμένων τιμών. Συνεπώς, οι επιχειρηματίες στρέφονταν στην εγχώρια στρεβλή και πολλαπλά προστατευόμενη αγορά. Πωλούσαν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους με καπέλο για να βγάλουν την χασούρα. Αυτό ήταν εφικτό γιατί φουσκώναμε τους μισθούς με δανεικά στέλνοντας τον λογαριασμό στα παιδιά μας. Και αυτό όμως έφτασε, ελέω λιτότητας, στο τέλος του. Άρα, έχουμε να επιλέξουμε ή σωστή Δημόσια Διοίκηση ή κατεστραμμένη Εθνική Οικονομία.
Γι αυτό οφείλουμε να φτιάξουμε την Δημόσια Διοίκηση τώρα. Δεν θα αντέξουμε αλλιώς.
Ερώτημα δεύτερο: Μπορούμε; Η απάντηση είναι ένα εμφατικό ΝΑΙ.
Ψήγματα βλέπουμε στις αλλαγές των συστημάτων του Υπουργείου Εργασίας (Εργάνη, Ήλιος κτλ.), στην καλύτερη διασύνδεση εφορίας, ΙΚΑ, συντάξεων, στην απλούστερη και ταχύτερη διαδικασία απονομής της σύνταξης, στην συνεχή αναβάθμιση των ΚΕΠ κ.α.
Αναγκαστικά, όμως, θα σας μιλήσω και για την προσωπική μου εμπειρία.
Τι έγινε στην ΓΓΔΕ το 2013 και το πρώτο εξάμηνο του 2014; Αλλάξαμε τα πάντα. Διαδικασίες, πλαίσιο λειτουργίας, τρόπο αξιολόγησης, τρόπο επιλογής προσωπικού σε θέσεις ευθύνης, αρμοδιότητες, κλείσαμε εφορίες (από 250 σε 118) φτιάξαμε νέες υπηρεσίες και άλλα πολλά.
Τι έγινε στην ΓΓΔΕ το 2013 και το πρώτο εξάμηνο του 2014; Αλλάξαμε τα πάντα. Διαδικασίες, πλαίσιο λειτουργίας, τρόπο αξιολόγησης, τρόπο επιλογής προσωπικού σε θέσεις ευθύνης, αρμοδιότητες, κλείσαμε εφορίες (από 250 σε 118) φτιάξαμε νέες υπηρεσίες και άλλα πολλά.
Αλλάξαμε, δηλαδή, σχεδόν κάθε οργανωτική πλευρά της ΓΓΔΕ όπως σε όλους έγινε αντιληπτό. Το κάναμε βιαστικά, άγαρμπα, και πάντως όχι όπως θα θέλαμε. Αυτό ακόμη και αν είναι επένδυση και φέρει αποτελέσματα αργότερα, βραχυπρόθεσμα θα περίμενε κανείς να έχει κόστος. Αντί για αυτό, είχαμε αύξηση αποτελεσματικότητας σε κάθε τομέα.
- Ο προϋπολογισμός εκτελέστηκε στο σκέλος των εσόδων καλύτερα από τους στόχους, μετά από δεκαετίες.
- Αυξήθηκαν οι εισπράξεις από ληξιπρόθεσμα πάνω από 30%. Σημειώστε πως η αύξηση των εισπράξεων από μεγάλους οφειλέτες ήταν ακόμη μεγαλύτερη από τον μέσο όρο στο 65%. Συγχρόνως, μειώθηκε το απόθεμα απλήρωτων επιστροφών ΦΠΑ από €1,8δις στα €580εκ.
- Είχαμε 97% ηλεκτρονικές υποβολές σε όλες τις δηλώσεις ενώ πάνω από τις μισές εισπράξεις έγιναν μέσω τραπεζών
- Πετύχαμε εντυπωσιακή αύξηση των ελέγχων στις νέες μονάδες για μεγάλες επιχειρήσεις και για φορολογούμενους μεγάλου πλούτου.
- Το 2014 συνέχισε καλύτερα. Εκλογική χρονιά και αφήσαμε τα έσοδα αυξημένα. Ολοκληρώσαμε 400 ελέγχους εμβασμάτων και offshore μέσα σε 5 μήνες. Άθλος για τα δεδομένα της υπηρεσίας. Βεβαιώσαμε πάνω από 140εκ. και εισπράξαμε σχεδόν 40εκ., ενώ για τα υπόλοιπα έχουν ληφθεί μέτρα.
Βλέπουμε, λοιπόν, στην πράξη πως γίνεται. Χρειάζεται πολιτική βούληση, επιμονή και σκληρή δουλειά.
Ερώτηση τρίτη: Εγώ τι μπορώ να κάνω; Πώς μπορεί ο απλός πολίτης να βοηθήσει;
Ως απάντηση σε αυτό το ερώτημα, θα υποβάλλω τρεις προτάσεις. Συνοψίζονται στο τρίπτυχο: Αγωνιστείτε, Αντισταθείτε, Απαιτείστε.
Πρώτον. Αγωνιστείτε. Ακόμη και αν πιστεύετε πως φταίνε πάντα οι άλλοι· η γενιά της μεταπολίτευσης· οι πολιτικοί· οι δημοσιογράφοι· η διεθνής κλεπτοκρατία· οι μετανάστες· οι σιωνιστές· η Μέρκελ, ο Φούχτελ και οι Γερμανοί· ακόμη και αν πιστεύετε όλα αυτά, τουλάχιστον πιστέψτε και αυτό: Αν φταίνε, δεν θα αλλάξουν γιατί το σύστημα ως έχει τους βολεύει. Η λύση δεν θα έρθει από αυτούς. Θα έρθει από εσάς. Βρείτε αυτό που αγαπάτε, σηκωθείτε και βοηθήστε κάπου που έχει νόημα για εσάς. Ασχοληθείτε με την πολιτική, νοιαστείτε. Όπως και όπου νιώθετε πιο χρήσιμοι. Και κυρίως σκεφτείτε πριν ψηφίσετε τι και ποιον. Κάντε το σοβαρά και μην πουλάτε την ψήφο σας για ευτελείς λόγους.
Δεύτερον. Αντισταθείτε. Μην ζητάτε το πρόσκαιρο προσωπικό κέρδος. Αυτό είναι κοινωνία εξάλλου. Η εμπιστοσύνη στους γύρω μας και η επιλογή του κοινού καλού αντί του προσωπικού μικρότερου καλού. Μην προτείνετε να μην κοπεί απόδειξη ως επαγγελματίας και ζητήστε την ως πελάτης. Κρίνετε τις λύσεις που σας προτείνουν όχι από το αν λύνουν το πρόβλημά σας αλλά από το αν το λύνουν για τα αγέννητα παιδιά σας. Έτσι μόνο θα είναι στέρεες.
Παράδειγμα: Δεν γίνεται να λυθούν τα αυθαίρετα με τακτοποιήσεις. Γιατί; Γιατί δεν λύνουν το πρόβλημα του αυθαιρέτου του μέλλοντος. Η λύση είναι μία: Αεροφωτογραφίες σήμερα και κάθε αυθαίρετο που θα χτιστεί από αύριο γκρεμίζεται. Τα υπάρχοντα δεν τα αγγίζουμε αρχικά. Αν γίνει για 6 μήνες αυτό· αν πειστούν όλοι πως δεν θα ξαναφτιαχτεί αυθαίρετο· αν λυθεί το πρόβλημα με το αυθαίρετο που θα χτίσει η κόρη μου σε τριάντα χρόνια· τότε μπορούμε εύκολα να βρούμε λύση για τα υπάρχοντα. 6 μήνες διαλόγου είναι αρκετοί.
Τρίτον. Απαιτήστε. Αν νοιαστείτε αρκετά για να αγωνιστείτε· αν νιώσετε δυνατοί και αντισταθείτε στο πρόσκαιρο κέρδος, τότε μπορείτε και να απαιτήσετε. Απαιτήστε σεβασμό. Υπηρεσίες που να λειτουργούν. Όχι μισόλογα και ψέματα. Όχι κρύψιμο των προβλημάτων κάτω από το χαλί, όχι μεταρρυθμίσεις χωρίς πρόνοια για τα θύματα, αλλά και όχι πίσω στις μεταρρυθμίσεις.
Απαιτήστε να γίνουμε κανονικό κράτος. Το οφείλουμε σε μας και τα παιδιά μας.
Επειδή όμως όλα αυτά δεν είναι εύκολα, πρέπει όλοι μας να πάρουμε θάρρος. Πρέπει να πιστέψουμε στον εαυτό μας, στη δύναμη μέσα μας και να δείξουμε εμπιστοσύνη στο μόνο αύριο που μας αξίζει: Αυτό που συνδιαμορφώνουμε εμείς.
Πείτε λοιπόν φωναχτά: ΜΠΟΡΟΥΜΕ!
Ο Χάρης Θεοχάρης είναι πρώην Γενικός Γραμματέας Δημοσίων Εσόδων
